Mekanizmat mbrojtës të Unit janë strategji të pavetëdijshme dhe të gjithë individët i përdorin për të larguar ndjenjat e brendshme të ankthit, si dhe për të favorizuar një evolucion të shëndetshëm të vetvetes. Por si çdo gjë, kur ato fiksohen dhe bëhen zgjedhje unike dhe mbizotëruese, me tipare të ngurtësisë, mund të çojnë në shfaqjen e sjelljes dhe vuajtjes patologjike.

Çfarë ndodh kur sulmet ndodhin brenda unit tonë? Kur e sabotojmë veten? Si ndërhyjnë dhe si vepron mbrojtja jonë psikike?

Çfarë do të thotë të “mbrosh”? Çfarë na vjen në mendje kur mendojmë për “mbrojtjen”? Nëse do të pyesnim një fëmijë, ndoshta do të përgjigjej se të mbrosh veten për të është një përpjekje për të mbrojtur lodrat e veta ose për t’u mbrojtur nga një mik paksa tepër impulsiv. Dhe sa herë si fëmijë jemi fshehur nën mbulesa nga frika se mos na gëlltiste një përbindësh, të bindur se çarçafët ishin një mburojë e shkëlqyer?

ÇDO QENIE E GJALLË MBROHET

Në botën e kafshëve, ne jemi dëshmitarë të mbrojtjeve më të jashtëzakonshme dhe gjeniale: oposumet, për shembull, shtiren si të vdekur në situata të rrezikshme, shumë insekte kamuflohen, zvarranikët shkëputin bishtin për të shpëtuar (bishta të cilët më pas si me magji, rriten përsëri), disa ikin duke vrapuar në një zig-zag për të mashtruar grabitqarin, të tjerë akoma spërkasin helm ose goditje elektrike, shumë prej tyre tërhiqen në guaska dhe dikush e fut kokën në rërë.

Edhe bota e bimëve ka mekanizmat e saj mbrojtës: gjirafat shpesh kullosin në drejtim të erës, sepse e dinë se akaciet me të cilat ushqehen komunikojnë me njëra-tjetrën duke përhapur një sinjal rreziku në ajër përmes nxjerrjes së një gazi (etilenit) i cili paralajmëron bimët aty pranë dhe ato të të njëjtës specie mbi praninë e grabitqarëve barngrënës.

Kështu akaciet, të paralajmëruara për rrezikun, fillojnë të prodhojnë sa më shumë nino që i bën gjethet e tyre të hidhura dhe jo lehtësisht të tretshme.

E njëjta gjë aktivizohet në sistemin tonë imunitar: ai mbron organizmin tonë nga agjentë të jashtëm të konsideruar të rrezikshëm si viruset, bakteret, parazitët, kërpudhat. Ai gjithashtu njeh dhe lufton qelizat e sëmura të trupit. Asnjëherë më parë rëndësia e forcimit të mbrojtjes imunitare të dikujt nuk është nënvizuar nga ekspertët, sa në këtë periudhë të gjatë pandemie.

Duke vëzhguar qytetet tona apo fshatrat tanë të mrekullueshëm, ne e dimë mirë se muret në pjesën më të vjetër nuk janë gjë tjetër veçse struktura të ndërtuara nga njeriu me qëllim mbrojtjen e territorit nga sulmet e armikut.

Çdo ditë, çdo qenie e gjallë vë në zbatim mekanizma të mbrojtjes dhe strategji, për të mbrojtur veten dhe specien e vet nga sulmet ose rreziqet e jashtme.

Po çfarë ndodh kur ato sulme ndodhin nga brenda Unit sonë? Kur e sabotojmë veten? Si ndërhyn dhe si vepron mbrojtja jonë psikike?

NË FILLIM ISHTE “ELEMINIMI”: FREUD & FREUD

Nuk mund të mos përmendim Babanë e Psikanalizës, Sigmund Freud, i cili ishte i pari që përcaktoi “mekanizmat e mbrojtjes”. Në parim Frojdi, në studimet e tij mbi histerinë, përfshin konceptin e mbrojtjes në një mekanizëm të vetëm: atë të shtypjes. Për Frojdin, shtypja është ai proces mbrojtës në të cilin diçka bëhet e pavetëdijshme, dhe që nëse do të shtjellohej në një nivel të vetëdijshëm, do të ishte shumë e dhimbshme ose e papranueshme për njeriun. Sot shtypja nuk shihet më vetëm si një mekanizëm mbrojtës, por konsiderohet e dobishme për mbijetesën psikike të individit: në fakt, vetëm përmes heqjes së përmbajtjes ankthioze mund të shtjellohet, për shembull në ëndrra.

Pas represionit, Frojdi e zgjeroi më vonë konceptin e mekanizmit mbrojtës në “teknika” të tjera që personi (Uni) përdor për t’u përballur me konfliktet e brendshme erotike dhe agresive. Për Frojdin, pra, mekanizmat mbrojtës janë ato procese të pavetëdijshme të vënë në veprim nga Uni për të mbrojtur veten, të aftë për të frenuar, përmbajtur, izoluar, të gjitha ato nxitje, fantazi, emocione shqetësuese që përndryshe do t’i shkaktonin personit trauma, ankth dhe vuajtje. Për Frojdin mekanizmi mbrojtës është në origjinë të psikopatologjisë. Ishte vajza e tij Anna që thelloi dhe zgjeroi teoritë dhe studimet e të atit në veprën e saj “Uni dhe mekanizmat mbrojtës”, duke sjellë një qasje të re.

Pas studimeve të shumta, Anna zbuloi se mekanizmat mbrojtës janë gjithashtu “përshtatës” dhe të lidhur me mjedisin dhe situatat e jashtme.

Anna Freud i shtoi listës së babait të saj mekanizma të tjerë mbrojtës të identifikuar prej saj gjatë praktikës së gjatë klinike, duke i ndarë në primitive (mbrojtje primare, midis vetvetes dhe botës së jashtme) dhe më pak primitive (mbrojtje të evoluara dhe dytësore, midis pjesëve të ndryshme të brendshme të vetvetes) në një vazhdimësi evolucionare.

Mbrojtjet parësore shfaqen në vitet e para të jetës dhe janë të nevojshme dhe jetike për rritjen e individit, pasi fëmija është plotësisht i pambrojtur dhe për këtë arsye detyrohet të veprojë me sisteme mbrojtëse më totalizuese. Megjithatë, nëse ato vihen në zbatim dhe “rregullohen” në mënyrë të ngurtë, në të ardhmen mund të komprometojnë qasjen funksionale të individit ndaj realitetit. Mbrojtjet dytësore shfaqen më vonë, janë më specifike dhe kombinohen me njëra-tjetrën; ato janë shumë përshtatëse me realitetin, duke përfshirë pjesë më të evoluara të personit si mendimet, emocionet, ndjenjat dhe sjelljet.

Sa më i përshtatshëm të jetë mekanizmi mbrojtës në lidhje me momentin evolucionar të personit, me një intensitet të mjaftueshëm – sa më shumë individi do të jetë në gjendje të çaktivizojë mbrojtjet që janë bërë jofunksionale, duke i vendosur ato në ekuilibër me njëra-tjetrën pa u fiksuar dhe dhe pa ngurtësi – aq më shumë personi do të jetë në gjendje të jetë në kontakt me dëshirat dhe frikën e tij, duke u bërë një i rritur i aftë të dallojë impulset shqetësuese dhe ndjenjat kërcënuese në momentet e ndryshme të ekzistencës, duke aktivizuar një mekanizëm mbrojtës më të pjekur për të ruajtur dhe mbajtur të paprekur vetëvlerësimin.

MEKANIZMAT MBROJTES

Ne kemi parë se çdo veprim mbrojtës, i të gjitha qenieve të gjalla, lind nga nevoja për të mbrojtur diçka nga një rrezik i jashtëm. Për psikologjinë, nga ana tjetër, objekti nga i cili duhet të mbrohemi është Uni ynë, dhe meqenëse edhe ajo që vjen nga jashtë futet brenda nga vetë personi (mendoni për diktatet e prindit që fëmija t’i asimilojë deri në atë pikë sa t’i besojë sikur janë të tijat), paradoksi që krijohet është se Uni ynë është përkohësisht ai që mbron dhe që mbrohet.

Gjithçka do të varet nga analizat dhe konsideratat tona për të aktivizuar mekanizmat mbrojtës ndaj rreziqeve dhe anktheve të brendshme. Studimet pas formulimeve të para të mekanizmave mbrojtës të identifikuar nga Freudi dhe të zhvilluara më pas nga Anna Freud, megjithëse kanë trajtuar aspekte dhe funksione të ndryshme, të gjithë gjejnë një bazë të përbashkët ku të mbështeten, pavarësisht se vijnë nga shkolla të ndryshme mendimi. Kjo pikë takimi nuk është aq shumë përkufizimi i ngurtë i asaj që nënkuptohet me mekanizmin e mbrojtjes, se sa identifikimi i tij në mjedisin klinik, si një mjet, funksionalitet, strategji, e domosdoshme për individin në përballjen me kufizimet e tija të brendshme dhe të gjitha ato përmbajtje shqetësuese dhe të frikshme që burojnë nga impulse, dëshira dhe ndjenja që vijnë nga vetvetja ose nga realiteti i jashtëm.

Le të marrim një nga shembujt më klasikë: në vendin e punës nuk jemi dakord dhe jemi në disharmoni me shefin.

Ky është një stresues i jashtëm, që na shkakton ndjenja armiqësie dhe agresioni, ndaj të cilave nuk mund të veprojmë pasi do të humbnim punën. Mbrojtja që do të vendosim, do të jetë automatike dhe e pavetëdijshme. Disa prej nesh mund ta shfryjnë zemërimin në trafik, te partnerët, në objekte. Të tjerë mund të zhvillojnë një ndjenjë nderimi dhe efikasiteti në mjedisin e punës. Secili prej nesh do të “specializohet” në zgjedhjen dhe përdorimin e një mekanizmi mbrojtës specifik, të cilin e kemi zgjedhur në të kaluarën në situata të ngjashme dhe për të cilin jo vetëm nuk jemi në dijeni, por as nuk ia dimë shkakun. Nëse vërtet do të lejonim që ndjenjat tona të vërteta të shfaqeshin, ne mund ta gjenim veten në situata të pakëndshme sikleti, turpi, dhimbje dhe traume. Prandaj, një mekanizëm mbrojtës është gjithashtu përshtatës, domethënë ruan një ekuilibër që, kur nuk bëhet i tepruar apo patologjik, na pengon të vuajmë. Tani, le të shohim se cilët janë mekanizmat më të njohur mbrojtës që kemi ne si individë!

PROJEKTIMI

Në epokën digjitale të Rrjeteve Sociale, projektimi është sigurisht mekanizmi mbrojtës me më shumë pëlqime ndonjëherë! Është e lehtë ta gjesh atë mes komenteve pak a shumë të mira, edhe pse shpesh e dallon edhe mes atyre më shkatërrueset. Kur nuk arrijmë të pranojmë ose njohim ndjenjat, atributet, emocionet negative që vijnë nga brenda, projektimi eliminon rrezikun duke i hedhur ato jashtë dhe duke i transferuar te tjetri.

Ajo që ne e transferojmë negativisht te tjetra, në projeksion është në fakt një pjesë e jona që nuk mund ta tolerojmë. Për shembull, kur themi “nuk jam unë ai që jam i trishtuar, je ti që je në depresion!» në realitet ne po projektojmë shqetësimin tonë te tjetri.

Projeksioni na pengon ta shohim tjetrin ashtu siç është në të vërtetë, sepse i atribuojmë gjëra që nuk i përkasin, vetëm mbi bazën e paragjykimeve tona. Njerëzit që e përdorin me tepri këtë mekanizëm mbrojtës nuk janë të vetëdijshëm për të. Ndaj kini kujdes që të mos e vini në dukje shumë kur ndjeni se jeni në shënjestër të projeksioneve të të tjerëve, sepse do të keni efektin e kundërt! Në vend të kësaj, për aq sa është e mundur, mund të përpiqemi të bëhemi të vetëdijshëm për parashikimet tona kur bëjmë gjykime ose interpretime impulsive për tjetrin.

Mund të pyesim veten, për shembull, nëse ajo që është aq e dukshme tek tjetri, ka të bëjë në një farë mënyre edhe me pjesët tona… Duhet thënë gjithashtu se në projeksion subjekti të cilit i drejtohen projeksioni nuk ndjehet njësoj, d.m.th., nëse tjetri e “akuzon” se është në depresion, ai nuk do të ndihet i dëshpëruar për këtë. Ky nuk është rasti me mekanizmin e ardhshëm mbrojtës.

IDENTIFIKIMI PROJEKTUES

Në mekanizmin e identifikimit projektues ajo që ndodh mund të jetë e ngjashme me këtë fjali: «është e vërtetë që jam i trishtuar, por shkaku i depresionit tim je ti! ». Nëse në projeksion subjekti nuk është i vetëdijshëm se ajo që po i transferon tjetrit është e tija, në identifikimin projektiv pranohet përkatësia e ndjenjës së pakëndshme për veten e tij, por duke e atribuar atë si pasojë e një qëndrimi të supozuar negativ të individit tjetër. Kështu subjekti justifikon atë emocion të padëshiruar, duke i bërë presion të fortë tjetrit. Ajo që ndodh me shënjestrën e akuzave është një identifikim me vetë akuzat dhe mund të gjenerojë tek ai lindjen e sjelljeve, mendimeve dhe ndjenjave që nuk i ka ndjerë më parë, por që i janë projektuar dhe nxitur tek ai, duke gjeneruar konfuzion dhe keqkuptime se kush projektoi dhe se kush u projektua.

FORMIMI REAGUES

Në këtë mekanizëm mbrojtës, ne bëjmë, ndjejmë dhe mendojmë saktësisht të kundërtën e asaj që do të donim të ndienim, mendonim dhe bënim në të vërtetë. Është në bazën e shumë çrregullimeve obsesive-kompulsive, të tilla si larja e duarve shumë shpesh, e cila fsheh dëshirën për t’u ndotur ose nevojën për t’u pastruar nga mendimet “e pista”. Kur nuk e pranojmë agresionin tonë, p.sh. ne mund të adoptojmë qëndrime të mirësisë së tepërt dhe vetëkënaqësisë. Nga frika se mos shfaqet një pjesë e vetes që ne e konsiderojmë të papranueshme, nxjerrim me forcë të kundërtën e saj. Modestia mund të jetë një formim reagues ndaj një dëshire ekzibicioniste, ftohtësia emocionale mund të fshehë nevojën për dashuri.

MOHIMI

Kur në realitet shfaqen aspekte të dhimbshme, pas traumave, sëmundjeve, vdekjeve të papritura, mohimi është një mekanizëm mbrojtës i cili, nëse është i përkohshëm, e ndihmon personin të kapërcejë dhimbjen, pasi e mohon ngjarjen, sikur të mos ketë ndodhur kurrë.

RACIONALIZIMI

Në përgjithësi ajo që është e dëshirueshme për secilin prej nesh është të mos “humbim arsyen”. Arsyeja na ndihmon të arsyetojmë. Por nuk ndodh kur kthehet në një mekanizëm mbrojtës, dmth kur bëhet një grup justifikimesh që synojnë të mbulojnë motivet e vërteta themelore. Kur motivet e pavetëdijshme që na kanë shtyrë të veprojmë në një mënyrë të caktuar janë të papranueshme për Unin tonë, ne do të priremi t’i racionalizojmë ato përmes shpjegimeve që fshehin burimin e tyre të vërtetë. Pak si ajo që bën dhelpra me rrushin. Racionalizimi është një grup justifikimesh që fshehin të vërtetën. Megjithatë, ne shpesh përfundojmë duke besuar vërtet në justifikimet tona, duke humbur kështu kontaktin me emocionin fillestar.

HUMORI

Humori është një nga mekanizmat mbrojtës që konsiderohet “i pjekur”. Personat me një dozë të mirë humori janë në gjendje të qeshin me veten, pa e dëmtuar e pa u futur në pesimizëm, por me dashuri dhe vetëpranim. Aftësia për të “distancuar” dhe “vetëobjektivizuar” është sinonim i pjekurisë, sepse në këtë mënyrë, duke mbajtur distancën e duhur, shikojmë më mirë njëri-tjetrin, pranojmë më shumë veten, duke pranuar dobësitë tona pa fajësuar askënd. Jo vetëm kaq, por përmes humorit zvogëlohen ndjesitë e pakëndshme, duke qenë në gjendje t’i përballosh ato me një kapacitet më të qartë reflektimi.

SUBLIMIMI

Sublimimi u përket gjithashtu të ashtuquajturave mbrojtje “të pjekura”. Është përgjigja më kreative e mekanizmave mbrojtës. Kur përballen me mendime të papranueshme dhe impulse kontradiktore, sublimimi i lejon ato të kanalizohen në veprime dhe krijime më të pranueshme nga shoqëria. Ngarkesa e impulsit ka gjithmonë të njëjtën energji e cila transferohet megjithatë në shprehje zëvendësuese. Arti është një shembull se si impulsi erotik ose agresiv i artistit shndërrohet në krijime të paharrueshme, fisnike dhe e përjetshme. Sublimimi rezulton në kënaqësinë e energjisë shtytëse, edhe nëse ajo devijohet drejt formave më të pranueshme dhe të njohura nga shoqëria. Për Freudin, sublimimi është i vetmi mekanizëm mbrojtës i suksesshëm, ose më saktë, është “rezultat i një represioni të suksesshëm”.

Mekanizmat mbrojtës nuk mbarojnë këtu.

Në listë mungojnë shumë të tjera, si somatizimi, introjeksioni, identifikimi. Ose si zhvendosja, anulimi retroaktiv, altruizmi. Dhe të tjera. Zbulimin e tyre ua lëmë ju lexuesve. / Freedom Magazine – Bota.al