* Anisa Liço, Kirurge e Përgjithshme, njëkohësisht ndjek studimet për Psikologji në SHBA.

Stresi është një faktor konstant në jetën moderne dhe një temë e shpeshtë bisede. Një rëndësi e madhe mediatike po i kushtohet kohët e fundit dhe për shkak të situatave të vështira dhe stresuese me të cilat po përballet shoqëria kohët e fundit, duke përmendur katastrofat natyrore, luftrat, aksidentet automobilistike, krizat financiare, ngjarjet kriminale, problemet sociale dhe personale. New York Times disa vite më parë thoshte se “Stresi është një fjalë që është po aq e dobishme sa një karte Visa  dhe po aq e kënaqshme sa një Coca-Cola, por fjala “stres” është në rastin më të mirë një term i paqartë.” Për disa, stres do të thotë eksitim dhe sfidë (“stres i mirë, eustress”); për shumë të tjerë, ajo pasqyron një gjendje të padëshirueshme të lodhjes kronike, shqetësimit, zhgënjimit dhe paaftësisë për të përballuar situatat e pakendeshme (“stres i keq, distress”).

Rezultatet e sondazhit të vitit 2022 të ‘Stresi në Amerikë’ nga Shoqata Psikologjike Amerikane janë shqetësuese më shumë se kurrë. Sipas sondazhit, statistikat e stresit dhe shëndetit mendor në SHBA po përkeqësohen, kryesisht për shkak të një sërë arsyesh të pandemisë COVID-19, inflacionit në rritje dhe krizës Rusi-Ukrainë.

Nivelet e stresit në Amerikë maten nga organe të ndryshme profesionale si Instituti Amerikan i Stresit dhe APA. Per vitin 2022, 87% e të anketuarve kanë përmendur rritjen e kostos së nevojave të përditshme si ushqimet, gazin dhe energjinë elektrike si një burim kryesor stresi për ta. Mbi 80% e pjesëmarrësve në sondazh thanë se pushtimi i vazhdueshëm rus i Ukrainës po ndikon në mirëqenien e tyre psikologjike. Ata thanë se kriza Rusi-Ukrainë është “e tmerrshme për t’u parë”. 87% e amerikanëve janë të stresuar për shkak të inflacionit në rritje në vend, nga 58% në qershor 2021. 80% e amerikanëve janë të tensionuar dhe të stresuar rreth sulmeve të mundshme kibernetike ruse ose kërcënimeve bërthamore ndaj SHBA-së;

69% e amerikanëve kanë frikë se mund të shpërthejë një Luftë e Tretë Botërore dhe ne jemi në fazën e zanafillës së saj dhe 65% e amerikanëve u përgjigjën se ishin të stresuar për paratë dhe ekonominë, ndërkohë që në shkurt dhe qershor 2021, stresi i raportuar nga amerikanët në lidhje me çështjet e parave ishte përkatësisht në 57% dhe 61%.

Fjala “stres” përdorej në fizikë për t’iu referuar ndërveprimit midis një force dhe rezistencës për t’iu kundërvënë asaj force, dhe ishte Hans Selye që e përfshiu i pari këtë term në leksikun mjekësor për të përshkruar “përgjigjen jo specifike të trupit ndaj çdo kërkesë”. Selye, i cili njihet si “babai i hulumtimit të stresit”, hodhi poshtë studimin e shenjave dhe simptomave specifike të sëmundjes, ndryshe nga të tjerët para tij, dhe në vend të kësaj u fokusua në reagimet universale të pacientëve ndaj sëmundjes.

Shumica e njerëzve e shohin stresin si negativ dhe të dëmshëm, por në disa situata, stresi mund të jetë adaptues dhe i dobishëm. Stresi është një përgjigje normale fiziologjike dhe psikologjike që njerëzit zhvillojnë në përgjigje të rrethanave të tyre. Eustress është një fjalë e përdorur për të përshkruar stresin që është pozitiv, motivues dhe rrit funksionimin ndërsa distres osevshqetësimi i referohet stresit të keq që dëmton funksionimin normal te organizmit.

Stresi është një përgjigje normale ndaj “stresuesve” ose rrethanave të brendshme dhe të jashtme që janë të vështira, shqetësuese ose të frikshme. Faktorët e brendshëm përfshijnë mendime ose kujtime shqetësuese, ndjesi fizike si dhimbje ose parehati, dhe gjithashtu emocione si trishtim ose zemërim. Faktoret e jashtëm përfshijnë çdo ngjarje, situatë ose rrethanë shqetësuese që ka potencialin të ndikojë negativisht në një person ose diçka për të cilën ata interesohen.

Kur një person ndeshet me një stresor, një reaksion zinxhir vihet në lëvizje në tru dhe në sistemin nervor. Ky reaksion zinxhir fillon në tru kur identifikohet një problem ose kërcënim i mundshëm, i cili sinjalizon sistemin nervor simpatik. Kur sistemi nervor simpatik aktivizohet, hormonet e stresit  si adrenalina dhe kortizoli pompohen në qarkullimin e gjakut. Kjo rezulton në reagimin ndaj stresit (i quajtur fight or flight) dhe përfshin një përshpejtim të ritmit të zemrës dhe frymëmarrjes sidhe rritjen e vigjilencës mendore.

Kur stresi ndodh si përgjigje ndaj problemeve ose kërcënimeve aktuale, ai mund të jetë i dobishëm në sigurimin e energjisë, motivimit dhe fokusit të nevojshëm për të përballuar ose zgjidhur problemin. Ky lloj stresi quhet eustress. Kur reagimi ndaj stresit ndodh shumë shpesh ose në përgjigje të rrethanave të parëndësishme ose të pakontrollueshme, ka më shumë gjasa të përjetohet si distres ose shqetësim, i cili mund të ketë efekte negative në shëndetin fizik dhe mendor të një personi.

Eustress është një koncept relativisht i ri që përshkruan një lloj stresi që është pozitiv, i dobishëm dhe motivues. Ndryshe nga shqetësimi, eustress i motivon njerëzit të punojnë shumë, të përmirësojnë performancën e tyre dhe të arrijnë qëllimet e tyre, madje edhe përballë sfidave.
Kur një person ndihet i sigurt në aftësinë e tij për të kapërcyer stresin, ai ka më shumë gjasa të përjetojë stres pozitiv dhe te punojnë drejt një zgjidhjeje.

Disa shembuj të shkaqeve të eustress përfshijnë:

Një promovim në punë
Një ngjarje e ardhshme që një person po pret
Duke performuar në një koncert
Të kesh një fëmijë
Lëvizja në një qytet të ri

Faktorët e stresit ndahen gjerësisht në katër lloje ose kategori: stresi fizik, stresi psikologjik, stresi psikosocial dhe stresi psiko-emocional.

Stresi fizik

Kjo mund të përfshijë trauma, punë intensive fizike, ndotje mjedisore, sëmundje (virale, bakteriale ose agjentët mykotikë), lodhja, furnizimi i pamjaftueshëm me oksigjenit, hipoglicemia (sheqer i ulët në gjak), çekuilibër hormonal dhe/ose biokimik, stresi dietik (mangësitë ushqyese, alergjitë dhe ndjeshmëritë ushqimore, zakonet e pashëndetshme të të ngrënit), dehidratimi, abuzimi me substancat, sfidat dentare.

Stresi psikologjik

Kjo mund të përfshijë stresin emocional (pakënaqësi, frikë, zhgënjim, trishtim, zemërim, pikëllim/humbje), stres kognitiv (mbingarkesa me informacion, ndjenjë e përshpejtuar e kohës, shqetësim, faj, turp, xhelozi, rezistencë, lidhje, vetëkritikë, vetë- urrejtje, , ankth, sulme paniku, të mos ndihesh si vetvetja, të mos ndihesh sikur gjërat janë reale dhe një ndjenjë e të qenit jashtë kontrollit) dhe stresi perceptues (besimet, historitë, qëndrimet).

Stresi psikosocial

Kjo mund të përfshijë vështirësi në marrëdhënie/martesë (partneri, vëllezërit e motrat, fëmijët, familja, punëdhënësi, bashkëpunëtorët), mungesën e mbështetjes sociale, mungesën e burimeve për mbijetesë adekuate, humbjen e punësimit/investimeve/kursimeve, humbjen e njerëzve të dashur, falimentimi dhe izolimi.

Stresi psiko-emocional

Një krizë vlerash, kuptimi dhe qëllimi; përpjekje pa gëzim (mungesë e punës produktive, të kënaqshme, kuptimplote dhe përmbushëse; dhe një mospërputhje brenda bindjeve shpirtërore thelbësore të dikujt.)

Si ndikon stresi në shëndetin fizik dhe mendor

Stresi mund të ketë ndikime të rëndësishme si në shëndetin fizik ashtu edhe në atë mendor. Fizikisht, mund të çojë në dhimbje koke, tension të muskujve, probleme me tretjen dhe dobësim të sistemit imunitar. Mendërisht, mund të shkaktojë ankth, depresion, nervozizëm, vështirësi në përqendrim dhe shqetësime të gjumit. Stresi afatgjatë rrit rrezikun e sëmundjeve kronike si sëmundjet e zemrës dhe çrregullimet e shëndetit mendor.

Simptomat fiziologjike të stresit

Muskuj të ngurtësuar ose të tendosur, kërcëllimë dhëmbësh, djersitje, dhimbje koke tensioni, ndjenja të fikët, ndjenjë mbytjeje, vështirësi në gëlltitje, dhimbje stomaku, nauze, të vjella, diarrhea, konstipacion, shpeshtësia dhe urgjenca e urinimit, humbja e interesit për seks, lodhje, lëkundje ose dridhje, humbje peshe ose shtim në peshë, vetëdije për rrahjet e zemrës dhe rrahje të shpejta të zemrës.

Sipas të dhënave nga 2014 dhe 2017, disa nga burimet më të zakonshme të stresit të raportuara nga amerikanët përfshinin:

Paratë
Stresi i punës
Klima politike
E ardhmja e kombit
Dhunë apo krim
Influenca e medias
Shëndeti fizik ose sëmundje
Konfliktet në marrëdhënie ose vetmia
Mungesa e gjumit
Të ushqyerit e dobët

10 ushqime të miratuara nga nutricionistët që mund t’ju ndihmojnë të ndiheni më pak të stresuar

Ushqimi mund të jetë një nga aleatët më të mëdhenj (ose në të vërtetë armiqtë) kur bëhet fjalë për nivelet e stresit.

Sheqeri, ëmbëlsuesit artificialë, karbohidratet e përpunuara, alkooli, kafeina dhe pirja e duhanit janë të gjithë të njohur për stresin e fortë (si në nivel qelizor ashtu edhe në atë mendor); do të thotë rritje e stresit oksidativ të qelizave tona, më shumë luhatje humori, stres më i madh dhe një trup dhe mendje e përgjithshme e stresuar.

Sidoqoftë, ka ushqime që mund të ndihmojnë në luftimin e stresit të shtuar oksidativ i cili mund të çojë në uljen e niveleve të stresit të përditshëm.

Hudhra

Përveçse është një burim i shkëlqyer i vitaminës B6, hudhra është e mbushur plot me vitaminë C dhe minerale të tjera, si kalciumi, kaliumi, hekuri dhe bakri. Megjithatë, janë në fakt komponimet e squfurit që gjenden në hudhër që ndihmojnë në rritjen e niveleve të glutationit në trup, antioksidanti që ndihmon në formimin e linjës së parë të mbrojtjes së trupit kundër stresit oksidativ, i shkaktuar nga dietat e pasura me yndyrë, sheqer, ushqime të përpunuara dhe pirja e duhanit.

Boronica

Kur trupi ynë vuan nga efektet fizike të stresit, vitamina C është thelbësore për të ndihmuar në mbrojtjen dhe riparimin e qelizave dhe boronicat janë të pasura me vitaminë C dhe  antioksidantë.

Studimet kane zbuluar se vitamina C mund të ndihmojë në reduktimin e niveleve të hormoneve të stresit që gjenden në gjak, dhe gjithashtu ndihmon në parandalimin e zmadhimit të tepërt të gjëndrave mbiveshkore.

Qiqrat

Të pasura me vitaminë B6, qiqrat janë të shkëlqyera për të ndihmuar në prodhimin e serotoninës; i njohur si hormoni i humorit te mire, që transmeton mesazhe midis qelizave nervore që besohet se veprojnë si një stabilizues i humorit.

Qiqrat ofrojnë triptofan dhe karbohidrate me djegie të ngadaltë, të cilat përbëjnë një kombinim të shkëlqyeshëm për reduktimin e stresit. Ato përmbajnë gjithashtu një sasi të madhe folate – një vitaminë B që ndihmon në rregullimin e humorit.

Brokoli

Brokoli është një burim energjie dhe përmban vitamina që ndihmojnë në furnizimin e trupit tonë në kohë stresi. Ashtu si shumë perime të tjera me gjethe jeshile, brokoli është i pasur me vitamina dhe sidomos vitaminat B dhe acid folik (B9), të cilët ndihmojnë në lehtësimin e stresit, kontrollin e presionit të gjakut dhe ruajtjen e niveleve të kortizolit.

Çokollatë e zezë

Çokollata e zezë është shumë e pasur me magnez (64 mg në një sasi 28 g cokollate). Kur jemi të stresuar, magnezi zvogëlohet në mënyrë dramatike, gjë që mund të çojë në lodhje, ankth dhe madje edhe pagjumësi në disa raste ekstreme. Studimi i kryer në vitin 2014 zbuloi se konsumimi i 40 g çokollatë të zezë gjatë një periudhe dy javore ishte një mënyrë efektive për të reduktuar stresin e perceptuar tek femrat.

Avokado

Avokadot janë të pasura me yndyrë, por janë të llojit të monounsaturuar dhe janë këto yndyrna ‘të mira’, të shoqëruara me nivele të larta të kaliumit, që i japin frutit popullor statusin kundër stresit.

E pasur me vitamina B, veçanërisht B5, avokadot ndihmojnë në funksionimin normal të gjëndrave mbiveshkore, suprarenale, qe prodhojne hormonet e humorit. Acidet yndyrore që gjenden në avokado janë të nevojshme për të prodhuar hormonet për të cilat janë përgjegjëse gjëndrat mbiveshkore.

Midhjet

Midhjet t janë të gjitha të pasura me aminoacide – njëra prej të cilave është taurina, e cila është studiuar për vetitë e saj për të rritur humorin, si dhe e nevojshme për të prodhuar dopaminë, thelbësore për rregullimin e përgjigjes së trupit ndaj stresit.

Kosi grek

Greek Yougurt është një burim i probiotikëve që kujdesen për florën intestinale duke e ndihmuar atë të funksionojë sa më mirë.
Pjesa intestinale e traktit tretës kërkon një mikroflorë të pasur me lloje të ndryshme bakteresh që ndihmojnë në përpunimin dhe tretjen e ushqimit. Kjo mikroflorë mund të ndikohet nga një sërë faktorësh, duke përfshirë stresin, sëmundjen, mungesën e gjumit dhe madje edhe ankthin.

Mikrobioma e zorrëve ndikon në reagimet e trupit pasi është i lidhur me trurin përmes nervit vagus; një tufë e gjatë fibrash që përshkojnë gjithë trupin dhe komunikojne me sistemin nervor enterik.

Patate e ëmbël

Patatet e ëmbla ndihmojnë në uljen e kortizolit, hormonit të prodhuar nga gjëndrat mbiveshkore përgjegjës për stresin.
Ato janë gjithashtu të pasura me magnez dhe vitaminë B3, duke reduktuar lodhjen e cila, përveç stresit, mund të jetë shumë e vështirë për t’u përballuar.

Salmon

Një studim i fundit në vitin 2019 zbuloi se marrja e 2.5 g omega 3 (ose 340 g – 425 g salmon) mund të zvogëlojë stresin me më shumë se 20%. Omega 3 në salmon mund të zvogëlojë inflamacionin dhe të nxisë rrjedhjen e shëndetshme të gjakut, të dyja këto komprometohen nëse vuani nga stresi kronik./www.story.al